Σημειώσεις Παραρτήματος Ιωάννη Γ´ Δούκα Βατάτζη

[←1]

Α. Μηλιαράκης, Ἱστορία τοῦ βασιλείου τῆς Νικαίας καί τοῦ δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου, Ἀθῆναι 1898, σελ. 276-79 (από Ι. Σακκελίωνα, Αθήναιον, I (Αθῆναι 1872), 372-78). F. Dölger, Regesten der Kaiserurkunden des oströmischen Reiches von 565-1453, μέρος 3, αριθ. 1757, σελ. 16. V. Grumel, “Un problème littéraire: l'authenticité de la lettre de Jean Vatatzès, empereur de Nicée, au Pape Grégoire IX”, Échos d΄ Orient, XXIX, 450-58, ο οποίος έχει αποδείξει ότι η επιστολή τού Βατάτζη είναι αυθεντική, αν και μπορεί να μη στάλθηκε ποτέ στη Ρώμη, τουλάχιστον με αυτή τη σύνταξη.

[←2]

Στο κείμενο πρεσβυτέρας Ῥώμης, αφού Νέα Ρώμη ήταν η Κωνσταντινούπολη.

[←3]

«Ἰωάννης ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ πιστός βασιλεύς καί αὐτοκράτωρ Ῥωμαίων ὁ Δούκας, τῷ ἁγιωτάτῳ πάπᾳ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης Γρηγορίῳ σωτηρίας καί εὐχῶν αἴτησιν.

[←4]

Οἱ ἀποσταλέντες παρά τῆς σῆς ἁγιότητος κομισταί τοῦ γράμματος τούτου διετείνοντο ὅτι εἶναι τῆς σῆς ἁγιότητος, ἀλλ΄ ἡ βασιλεία μου ἀναγνοῦσα τά γεγραμμένα, δέν ἠθέλησε νά πιστεύσει ὅτι εἶναι σόν, ἀλλ` ἀνθρώπου ζῶντος ἐν ἐσχάτῃ ἀπονοίᾳ, ἔχοντος δέ τήν ψυχήν πλήρη τύφου καί αὐθαδείας,

[←5]

διότι πῶς νά μήν ὑπολάβωμεν τοιοῦτον τόν γράψαντα, απευθυνόμενον εἰς τήν βασιλείαν μου, ὡς ἕνα τῶν ἀνωνύμων καί ἀδόξων καί ἀφανῶν, μή διδαχθέντα ἐκ τῆς πείρας περί τοῦ μεγέθους τῆς ἀρχῆς ἡμῶν καί τῆς δυνάμεως;

[←6]

Δέν εἴχομεν χρείαν σοφίας ἵνα διαγνώσωμεν τίς καί ποῖος εἶναι ὁ σός θρόνος. Ἐάν ἔκειτο ἐπί τῶν νεφελῶν ἤ μετέωρός που, ἴσως ὑπῆρχεν ἀνάγκη σοφίας μετεωρολογικῆς πρός ἀνεύρεσίν του, ἀλλ` ἐπειδή εἶνε ἐστηριγμένος ἐπί τῆς γῆς, καί οὐδόλως διαφέρει τῶν λοιπῶν θρόνων, ἡ τούτου γνῶσις πρόχειρος εἶναι τοῖς πᾶσι.

[←7]

καί ὅτι μέν ἀπό τοῦ ἡμετέρου γένους ἡ σοφία καί τό ἐκ ταύτης ἀγαθόν ἤνθησε καί εἰς ἄλλους διεδόθη, καλῶς εἴρηται. Πῶς ὅμως ἠγνοήθη ἤ καί μή ἀγνοηθέν, πῶς ἐσιγήθη, ὅτι μετά τῆς σοφίας εἶναι προσκεκληρωμένη εἰς τό γένος ἡμῶν παρά τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου καί ἡ βασιλεία; Τίς ἀγνοεῖ ὅτι καί ὁ κλῆρος τῆς διαδοχῆς ἐκείνου εἰς τό ἡμέτερον διέβη γένος, καί ὅτι ἡμεῖς εἴμεθα οἱ τούτου κληρονόμοι καί διάδοχοι;

[←8]

Ἔπειτα σύ ἀπαιτεῖς νά μήν ἀγνοήσωμεν τόν σόν θρόνον καί τά τούτου προνόμια, ἀλλά καί ἡμεῖς ἔχομεν νά ἀνταπαιτήσωμεν ὅπως διαβλέψῃς καί γνωρίσῃς τά δικαιώματα ἡμῶν ἐπί τῆς ἀρχῆς καί τοῦ κράτους τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπερ ἀπό τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου επί χιλιετηρίδα παραταθέν, ἔφθασεν ἄχρις ἡμῶν. Οἱ γενάρχαι τῆς βασιλείας μου, οἱ ἀπό τοῦ γένους τῶν Δουκῶν καί Κομνηνῶν, ἵνα μή τούς ἄλλους λέγω, τούς ἀπό γενῶν Ἑλληνικῶν ἄρξαντας ἐπί πολλάς ἑκατοστύας ἐτῶν τήν ἀρχήν κατέσχον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, οὕς καί ἡ τῆς Ῥώμης ἐκκλησία καί οἱ ἱεράρχαι προσηγόρευον Ῥωμαίων αὐτοκράτορας.

[←9]

Πῶς λοιπόν ἡμεῖς φαινόμεθά σοι ὅτι οὐδαμοῦ ἄρχομεν καί βασιλεύομεν, ἐχειροτονήθη δέ παρά σοῦ ὁ Ἰωάννης ἐκ Βριέννης (Πρετούνας); Τίνος δίκαιον ἐπρυτάνευσεν ἐν τῇ περιστάσει ταύτῃ; Πῶς ἡ σή τιμία κεφαλή ἐπαινεῖ τήν ἄδικον καί πλεονεκτικήν γνώμην καί τήν ληστρικήν καί μιαιφόνον κατάσχεσιν ὑπό τῶν Λατίνων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐν μοίρᾳ τίθεται δικαίου;

[←10]

Ἡμεῖς βιασθέντες μετεκινήθημεν τοῦ τόπου, ἀλλά δέν παραιτούμεθα τά δικαιώματα ἡμῶν ἐπί τῆς ἀρχῆς καί τοῦ κράτους τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ βασιλεύς ἄρχει καί κρατεῖ ἔθνους καί λαοῦ καί πλήθους, οὐχί λίθων τε καί ξύλων, ἅτινα ἀποτελοῦσι τά τείχη καί τά πυργώματα.

[←11]

τό γράμμα σου περιεῖχε καί τοῦτο ὅτι κήρυκες τῆς σῆς τιμιότητος τό τοῦ σταυροῦ διήγγειλαν κήρυγμα εἰς ὅλον τόν κόσμον, καί ὅτι πλῆθος ἀνδρῶν πολεμιστῶν ἔσπευσεν εἰς ἐκδίκησιν τῆς Ἁγίας Γῆς. Τοῦτο μαθόντες ἐχάρημεν καί ἐλπίδων μεστοί γεγόναμεν ὅτι οὗτοι οἱ ἐκδικηταί τῶν ἁγίων τόπων ἤθελον ἀρχίσει τήν ἐκδικίαν ἀπό τῆς ἡμετέρας πατρίδος, καί ὅτι ἤθελον τιμωρήσει τούς αἰχμαλωτιστάς αὐτῆς, ὡς βεβηλώσαντας ἁγίους οἴκους, ὡς ἐνυβρίσαντας θεῖα σκεύη, καί πᾶσαν ἀνοσιουργίαν διαπράξαντας κατά χριστιανῶν.

[←12]

Η επιστολή τού πάπα, που γράφτηκε όταν ζούσε ο Μπριέν, έφτασε στη Νίκαια μετά τον θάνατό του, που συνέβη στις 23 Μαρτίου 1237.

[←13]

Ἐπειδή ὅμως τό γράμμα ὠνόμαζε βασιλέα τόν Ἰωάννην Βριέννιον τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί φίλον υἱόν τῆς σῆς τιμιότητος, ἀλλ` ὅστις πρό πολλοῦ ἀπεβίωσε, καί πρός βοήθειαν τούτου ἐστέλλοντο οἱ νέοι σταυροφόροι, ἐγελῶμεν ἀναλογιζόμενοι τήν τῶν ἁγίων τόπων εἰρωνείαν καί τά κατά τοῦ σταυροῦ παίγνια.

[←14]

Ἐπειδή δέ ἡ σή τιμιότης διά τοῦ γράμματος παρακινεῖ νά μή παρενοχλῶμεν τόν σόν φίλον καί υἱόν Ἰωάννην Βριέννιον, καθιστῶμεν γνωστόν εἰς τήν σήν τιμιότητα ὅτι δέν γνωρίζομεν ποῦ γῆς ἤ θαλάσσης εἶναι ἡ ἐπικράτεια αὐτοῦ τοῦ Ἰωάννου. Ἐάν δέ περί Κωνσταντινουπόλεως εἶναι ὁ λόγος, δῆλον καθιστῶμεν καί τῇ σῇ ἁγιότητι καί πᾶσι τοῖς χριστιανοῖς, ὡς οὐδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι καί πολεμοῦντες τοῖς κατέχουσι τήν Κωνσταντινούπολιν.

[←15]

Ἤ γάρ ἄν ἀδικοίημεν καί φύσεως νόμους καί πατρίδος θεσμούς, καί πατέρων τάφους, καί τεμένη θεῖα καί ἱερά, εἰ μή ἐκ πάσης τῆς ἰσχύος τούτων ἕνεκα διαγωνισόμεθα. Ἐάν δέ τις διά τοῦτο ἀγανακτῇ καί δυσχεραίνῃ καί ὁπλίζεται καθ` ἡμῶν, ἔχομεν πῶς κατά τούτου νἀ ἀμυνθῶμεν, πρῶτον μέν διά τῆς βοηθείας τοῦ Θεοῦ, ἔπειτα δέ διά τῶν ὑπαρχόντων καί παρ` ἡμῖν ἁρμάτων καί ἵππων καί πλήθους ἀνδρῶν μαχίμων καί πολεμιστῶν, οἵτινες πολλάκις ἐπολέμησαν τούς σταυροφόρους.

[←16]

Σύ δέ, ὡς Χριστοῦ μιμητής, καί τοῦ τῶν Ἀποστόλων κορυφαίου διάδοχος, καί γνῶσιν ἔχων θείων τε νομίμων, και τῶν κατ` ἀνθρώπους θεσμῶν, θά ἐπαινέσῃς ἡμᾶς ὑπερμαχοῦντας τῆς πατρίδος καί τῆς ἐγγενοῦς αὐτῇ ἐλευθερίας. καί ταῦτα μέν θά συμβῶσι κατά το δοκοῦν τῷ Θεῷ. Ἡ δέ βασιλεία μου πάνυ ὀρέγεται καί ποθεῖ νά διασώσῃ τό πρός τήν ἁγίαν τῆς Ῥώμης ἐκκλησίαν προσῆκον σέβας, καί νά τιμᾷ τόν θρόνον τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων Πέτρου, καί εἰς τήν σήν ἁγιότητα νά ἔχῃ σχέσιν καί τάξιν υἱοῦ, καί νά κάμνῃ ὅσα εἰς τιμήν καί θεραπείαν ἀφορῶσιν αὐτῆς, μόνον ἐάν καί ἡ σή ἁγιότης μή παρίδῃ τά δικαιώματα τῆς ἡμετέρας βασιλείας, καί μή γράφῃ πρός ἡμᾶς ἀφερεπόνως καί ἰδιωτικῶς.

[←17]

Ὅπως δέ διακείμεθα ἐν εἰρήνῃ πρός τήν σήν ἁγιότητα, τήν τοῦ γράμματος ἀπαιδευσίαν ἀλύπως ὑπεδέχθημεν καί πρός τούς κομιστάς αὐτοῦ ἠπίως προσηνέχθημεν.»