[16.2.35] Ο Μωυσής ήταν ένας από τούς Αιγύπτιους ιερείς και κατείχε τμήμα τής Κάτω Αιγύπτου, όπως ονομάζεται, αλλά έφυγε προς τα εδώ, προς την Ιουδαία, δυσαρεστημένος με την εκεί κατάσταση των πραγμάτων, ενώ τον ακολούθησαν πολλοί άνθρωποι που λάτρευαν το Θείο Όν. Γιατί εκείνος έλεγε και δίδασκε ότι οι Αιγύπτιοι έκαναν λάθος παριστώντας το Θείο Όν με τη μορφή θηρίων και βοοειδών, όπως και οι Λίβυες. Και ότι οι Έλληνες έκαναν επίσης λάθος παρουσιάζοντας τούς θεούς με ανθρώπινη μορφή. Κατά τη γνώμη του Θεός είναι μόνο εκείνο που περιλαμβάνει όλους εμάς, και τη στεριά και τη θάλασσα, αυτό που ονομάζουμε ουρανό, κόσμο και φύση όλων όσα υπάρχουν. Ποιος μυαλωμένος άνθρωπος θα ήταν άραγε τόσο τολμηρός, ώστε να επινοήσει εικόνα τού Θεού όμοια με οποιοδήποτε πλάσμα ανάμεσά μας; Αντίθετα, οι άνθρωποι έπρεπε να εγκαταλείψουν κάθε κατασκευή ειδώλων και ορίζοντας έναν ιερό περίβολο κι ένα αντάξιο ιερό, να λατρεύουν τον Θεό χωρίς εικόνα. Και οι άνθρωποι που έχουν καλά όνειρα έπρεπε να κοιμούνται στο ιερό, όχι μόνο για δικό τους λογαριασμό, αλλά επίσης και άλλοι για το υπόλοιπο τού λαού. Και από εκείνους που ζουν αυτοσυγκρατημένη και δίκαιη ζωή έπρεπε να περιμένουν πάντοτε κάποια ευλογία ή δώρο ή θεϊκό σημάδι, αλλά να μην το περιμένουν από κανέναν άλλο.2

[16.2.36] Λέγοντας τέτοια πράγματα, έπεισε αρκετούς μυαλωμένους ανθρώπους και τούς οδήγησε σ΄ εκείνον τον τόπο όπου βρίσκεται τώρα ο οικισμός τής Ιερουσαλήμ. Κατέλαβε εύκολα αυτό το μέρος, καθώς ούτε επίζηλο ήταν, ούτε θα έδινε κανένας σοβαρή μάχη γι΄ αυτό. Γιατί είναι βραχώδες και παρά το γεγονός ότι είναι καλά εφοδιασμένο με νερό, η γύρω του περιοχή είναι άγονη και άνυδρη, ενώ η χώρα σε ακτίνα εξήντα σταδίων3 είναι πετρώδης κάτω από την επιφάνεια τού εδάφους. Ταυτόχρονα ο Μωϋσής, αντί για τη χρήση των όπλων, πρόβαλλε ως υπεράσπιση τις θυσίες και το Θείο Όν, έχοντας αποφασίσει ν΄ αναζητήσει μια θέση λατρείας γι΄ Αυτό και υποσχόμενος να παραδώσει στους ανθρώπους είδος λατρείας και είδος τελετουργίας, που δεν θα καταπίεζαν εκείνους που θα συμμετείχαν σε αυτήν, ούτε με έξοδα ούτε με θείες εμμονές ή με άλλα παράλογα προβλήματα. Τώρα πια ο Μωυσής απολάμβανε φήμης δίκαιου μεταξύ αυτών των ανθρώπων και οργάνωσε όχι συνηθισμένο είδος κυβέρνησης, αφού όλοι οι γύρω άνθρωποι έρχονταν εύκολα προς το μέρος του, τόσο για εκείνα που έλεγε, όσο και για τον τρόπο με τον οποίο τούς αντιμετώπιζε.4

[16.2.37] Εκείνοι που τον διαδέχθηκαν, ακολούθησαν για κάποια χρόνια την ίδια στάση, φερόμενοι δίκαια και όντας πραγματικά ευσεβείς απέναντι στον Θεό. Ύστερα όμως επικράτησαν στην ιεροσύνη δεισιδαίμονες άνθρωποι και αργότερα τυραννικοί. Λόγω τής δεισιδαιμονίας επικράτησε αποχή από το κρέας, από το οποίο απέχουν ακόμη και μέχρι τώρα, καθώς και περιτομές και εκτομές και άλλα έθιμα αυτού τού είδους.5 Και από τις τυραννίες προέκυψαν οι ομάδες των ληστών. Γιατί κάποιοι στασίασαν και κακοποιούσαν τη χώρα, τόσο τη δική τους όσο κι εκείνη των γειτόνων τους, ενώ άλλοι, συνεργαζόμενοι με τούς άρχοντες, άρπαζαν τις ξένες περιουσίες και υπέταξαν μεγάλο μέρος τής Συρίας και τής Φοινίκης. Ωστόσο σέβονταν ακόμη την ακρόπολή τους, επειδή δεν την αποστρέφονταν ως έδρα τυραννίας, αλλά την τιμούσαν και τη σέβονταν ως ιερό τόπο.6

[16.2.38] Γιατί αυτό είναι φυσικό και είναι κοινό στους Έλληνες και στους βαρβάρους. Γιατί όντας πολίτες, μέλη πόλεων, ζουν κάτω από κοινά προστάγματα. Διαφορετικά θα ήταν αδύνατο για τούς πολλούς σε οποιαδήποτε χώρα να κάνουν ένα και το ίδιο πράγμα σε αρμονία ο ένας με τον άλλο, πράγμα που αποτελεί ακριβώς την έννοια τής ζωής σ΄ ελεύθερο κράτος, ή να ζουν κοινή ζωή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Και η εντολή είναι διπλή: δηλαδή προέρχεται ή από τούς θεούς ή από τούς ανθρώπους. Και οι αρχαίοι τουλάχιστον, τιμούσαν και σέβονταν περισσότερο την εντολή των θεών. Γι΄ αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι που αναζητούσαν χρησμούς ήσαν τότε περισσότεροι. Άνθρωποι που έτρεχαν στη Δωδώνη για «ν΄ ακούσουν τη θέληση τού Δία από τη φουντωμένη βελανιδιά»,7 χρησιμοποιώντας τον Δία ως σύμβουλό τους, καθώς επίσης και στους Δελφούς, για «να μάθουν αν το παιδί που είχε εκτεθεί στον θάνατο βρισκόταν ακόμη στη ζωή»,8 ενώ το ίδιο το παιδί «βρισκόταν στον δρόμο του προς το σπίτι τού Φοίβου, θέλοντας ν΄ ανακαλύψει τούς γονείς του».9 Και μεταξύ των Κρητών ο Μίνως «βασίλευε ως βασιλιάς, συνομιλώντας με τον μεγάλο Δία κάθε ένατο έτος»,10 κάθε εννέα χρόνια, όπως λέει ο Πλάτων,11 όταν πήγαινε στο άντρο τού Δία, έπαιρνε από εκείνον εντολές και τις έφερνε στους ανθρώπους. Τα ίδια έκανε και ο μιμητής του, ο Λυκούργος. Γιατί πολλές φορές, όπως φαίνεται, έφευγε από την πόλη για να ρωτήσει την Πυθία ποιες εντολές έπρεπε να δώσει στους Σπαρτιάτες.12 13

[16.2.39] Τέτοια λοιπόν πράγματα, όση αλήθεια κι αν υπάρχει μέσα τους, πίστευαν και ακολουθούσαν οι άνθρωποι και γι΄ αυτόν τον λόγο τιμούνταν και οι προφήτες τόσο πολύ, ώστε να κρίνονται άξιοι να είναι βασιλιάδες, με την αιτιολογία ότι έφερναν σ΄ εμάς από τούς θεούς τις εντολές και τις τροποποιήσεις τους, όχι μόνο όταν ήσαν ζωντανοί, αλλά και όταν ήσαν νεκροί. Τέτοιοι ήσαν επίσης ο Αμφιάραος, ο Τροφώνιος, ο Ορφεύς, ο Μουσαίος, καθώς και ο θεός ανάμεσα στους Γέτες, ο οποίος παλαιότερα ήταν ο Ζάμολξις, ένας Πυθαγόρειος, ενώ την εποχή μου ήταν ο Δεκαίνεος, ο μάντης τού Βυρεβίστα. Στους Βοσπορινούς τού Κιμμέριου ήταν ο Αχαΐκαρος και στους Ινδούς οι γυμνοσοφιστές. Στους Πέρσες οι μάγοι και οι νεκρομάντεις, καθώς και οι λεγόμενοι λεκανομάντεις και υδρομάντεις. Στους Ασσύριους οι Χαλδαίοι και στους Ρωμαίους οι Τυρρηνοί οιωνοσκόποι. Τέτοιος ήταν και ο Μωυσής, καθώς και εκείνοι που τον διαδέχθηκαν, οι οποίοι, χωρίς να ξεκινήσουν άσχημα, στη συνέχεια χειροτέρεψαν.14

<-Παράρτημα

Σκύθες, Ιύρκαι και Αργιππαίοι στον Ηρόδοτο->

01. Ο Μονοθεϊσμός στον Στράβωνα

Ο Μονοθεϊσμός στον Στράβωνα1