Σημειώσεις επιστολής Τραπεζούντιου προς Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο

[←1]

Georgii Trapezuntii Epistola ad Joannem Palaeologum Imp., ut in Italiam ad Synodum proficiscatur, Patrologia Graeca 161, 895-908.

[←2]

«Πρός τόν ὑψηλότατον καί θειότατον βασιλέα Ῥωμαίων Ἰωάννην τόν Παλαιολόγον πρός τόν εἰς Ιταλίαν πλοῦν προτροπή Γεωργίου Τραπεζουντίου ἐπιστολή.

[←3]

Οὐχ ὅτι σε κατά τήν πολλῶν δόξαν, ἄριστε βασιλεῦ, ἀμφιβαλεῖν ᾠήθην τό σύνολον μεθ΄ ὧν ὁ ἄκρος τῶν ἀρχιερέων ἔπεμψε τριήρων εἰς Ἰταλίαν πλεῦσαι, τήν παράκλησιν ταύτην ἐνεστησάμην, ἀλλ΄ ὅτι ὡς μάλιστα τῷ σῷ κράτει ἐνόμισα χαριεῖσθαι ἐκεῖνα γράψας, ἅπερ σοί μέν ἡδονήν τῷ σφόδρα τούτοις ἔχεσθαι, ἐμοί δέ παραίτησιν, καί συγγνώμην παρέξει πόῤῥω που ἀπῳκισμένῳ λόγων Ἑλληνικῶν, καί ὅμως τολμῶντι πρός τό σόν ὕψος γράφειν.

[←4]

Ἐκεῖνο μέν γάρ οὐδ΄ ἄν ἦν ὅλως νοῦν ἔχοντος ἀνθρώπου, εἰ βασιλέα τοιοῦτον, ᾧ σοφίας καί λόγων εἰς ἄκρον μέτεστι, πείθειν ἐπιχειροίην, μηδέν ἔχων τῶν πείθειν δυναμένων· τοῦτο δέ εὐγνώμονος ἴσως ἄν δόξῃ καί πιστοῦ ὑπηκόου, ἀμφιδοξούντων πολλῶν τά τέ σοι ἀρεστά γράφειν, καί δόξαν σχεῖν τοῦ πεῖσαι πάλαι σου πεπεισμένου, μᾶλλον δέ ὁρμῶντος πρός τοῦτο οἰκείᾳ γνώμῃ, καί πολλούς ἤδη πείσαντος. Ἀλλ΄ οἶμαι δεῖν εἰς ἀρχήν καταστῆσαι τόν λόγον, ἵνα μοι κατά λόγον χωρῇ καί μή πάθω ταὐτό τοῖς μικρά μέν καί ὀλίγα φέρειν δυναμένοις, πολλά δέ και μεγάλα ἐπιφορτιζομένοις· τῷ γάρ τῇ τῶν πραγμάτων τάξει προβαίνειν ἴσως ἄν μοι βοηθήσοι τῇ τοῦ λέγειν ἀπειρίᾳ.

[←5]

Στο κείμενο ἐν Ἀβιῶνι.

[←6]

Το σημερινό Γιβραλτάρ.

[←7]

Το σημερινό Κάδιθ (Cadix) τής Ισπανίας στον Ατλαντικό ωκεανό.

[←8]

Ἡ ἐν τῇ λεγομένῃ Βασιλείᾳ Γερμανῶν πόλει συναχθεῖσα σύνοδος, ὦ βασιλεῦ, νόμον θεῖσα εὐθύς κατά τό συναχθῆναι, εἰ τῷ νῦν προκαθεζομένῳ Ἐκκλησίας οἰάκων οἷα ἀνθρώπῳ θανεῖν συμβῇ συνισταμένης τῆς συνόδου, αὐτῇ μόνῃ ἐξεῖναι τόν ἄκρον αἱρεῖσθαι ἀρχιερέα, ἔκδηλον ἐποίησεν, ὡς ἐπί τό μεταθεῖναι εἰς Γερμανούς ἤ Γάλλους συναχθείη τήν τῆς Ῥώμης ἀρχήν, καί νῦν ὅσα ἄν ποιῇ ἤ λέγῃ πρός τοῦτο ποιεῖ καί λέγει οὐ πᾶσα μέν, καί γάρ οἱ κρείττους ἀρετήν ἐκείνων, καί τήν κατά Θεόν πολιτείαν, συνεῖδον ἤδη τά βελτίω· οἱ δέ πονηρότεροι οὐ μᾶλλον φροντίζουσι τῆς τῶν Ἐκκλησιῶν ἑνώσεως, Γραικῶν λἐγω καί Ἰταλῶν, ἤ τοῦ διασπᾷν τήν Ἰταλίαν ταύτην καί εἰς πολλά κατατέμνειν οἱ ἄθλιοι, οὗ χάριν καί τριήρεις λέγεται παρασκευάσαι αὐτούς ἐν Ἀβιῶνι αἷς σέ καί τήν μετά σοῦ σύνοδον ἔξω τῶν Ἡρακλείων στηλῶν καί πέρα Γαδείρων ἐξάξουσι.

[←9]

Τοῦτο δέ ἀληθές, ὥσπερ ἄδεται, ὅτι οὐ πρός ἕνωσιν, ἀλλά σύγχυσιν ὁρᾷ Ἐκκλησιῶν, παντί που δῆλον τῷ νοῦν ἔχοντι. Οἴδασι γάρ καλῶς ὡς οὐχ οἷόν τε βασιλέα Ῥωμαίων μετά τοσούτου πλήθους ἁγίων Πατέρων πλεῖν εἰς τά ἕσχατα τῆς οἰκουμένης. Ἄρα οὖν εἰς τό ἑνῶσαι τάς Ἐκκλησίας σε προκαλοῦνται; καί τί τούς εἰς οὕς ῥᾴδιον ἐλθεῖν τόπους ἀφέντες, τόν εἰς ὅν σχεδόν ἀδύνατον προτίθενται; Ἀλλά πάντως τήν τῶν Ἐκκλησιῶν εἰρήνην ἀποδέχονται; καί τί ῥᾴστου ὄντος ἐκείνοις εἰς Ἰταλίαν ἐλθεῖν, ὅπου καί ό ἄκρος ἀρχιερεύς καί ἡ μετ΄ αὐτοῦ σύνοδος, ὅποι καί τό σόν κράτος ῥᾷσθ΄ ἅμα καί τάχιστα καταχθήσεται, τοῦτ΄ ἀφέντες τῶν δυσκόλων μέν σφίσιν αὐτοῖς, ἀδυνάτων δέ τῷ ἄκρῳ ἀρχιερεῖ τῷ σῷ κράτει ἐφίενται;

[←10]

Ἀλλ΄ ὡς ἕοικεν οὐκ ἀγνοοῦσιν ὅτι σου εἰς Ἰταλίαν πλεύσαντος, καί τάς Ἐκκλησίας ἑνώσαντος, ὅπερ ἄρα τῷ μακαριωτάτῳ Εὐγενίῳ πάππᾳ καί τῇ σῇ θειότητι ἐναπόκειται, ὡς οὐδεμία ἔτι μηχανή ἔσται τοῦ τά Ῥώμης πρωτεῖα εἰς μαρτυρίαν Γαλλίας κινεῖ, καί μεθιστᾷν ὅρια τά ἤδη μέν ὑπό τῶν Πατέρων παγέντα, σαλεύοντα δέ ὅμως τῆ τε τοῦ κλύδωνος ῥύμῃ, καί τῷ παλαιά εἶναι καί δοκοῦντα ὑπείξειν.

[←11]

Ἔχουσι δέ τοσοῦτον τοῦ καθήκοντος λογισμόν, ὡς μηδέν συνορᾷν δύνασθαι τῶν δεόντων, ἀλλ΄ οἴεσθαι ἤ κατακρατῆσαι τῆς σῆς σοφίας καί κατακυριεῦσαι τῆς σῆς βουλῆς καί ἀπάξειν βασιλέα Ῥωμαίων εἰς τά ἕσχατα Ὠκεανοῦ, μακράν τῆς ἰδίας πόλεως, ἤ κωλῦσαί σου τόν εἰς Ἰταλίαν πλοῦν. Ἑκατέρῳ γάρ τούτων κατατέμνειν αὐτοῖς ἐξεῖναι τήν Ἐκκλησίαν δοκεῖ, ἥν ἤδη κατεσπάραξαν ἄν δυνηθέντες, δυνήσονται δέ μή πλεύσαντός σου εἰς Ἰταλίαν· εἴτε γάρ ἐκεῖσέ σου νεύσαντος ἐξασθενήσει τά τοῦ μακαριωτάτου πάππα, εἴτε κωλυθέντος πρόφασιν εὑρόντες, σχίζειν διανοοῦνται.

[←12]

Οὕτω τριῶν προκειμένων εἰς Γαλλίαν ἤ εἰς Ἰταλίαν σε πλεῖν, ἤ μήτ΄ ἐκεῖσε, μήτε δεῦρο, πλήν τοῦ εἰς Ἰταλίαν σε πλεῖν, τά λοιπά δύω διπλοῦν ἀνθ΄ ἁπλοῦ παρεισάγει, φεῦ! τό τῶν Ἐκκλησιῶν σχίσμα· οὐδέ γάρ δυνατόν ᾧ ἡ τῆς Ῥώμης συγχυθήσεται Ἐκκλησία, τούτῳ τήν τῶν Γραικῶν μετ΄ αὐτῆς ἵστασθαι.

[←13]

Στο κείμενο Ναρβῶνος.

[←14]

Σαφής αναφορά στην ανακήρυξη τού Καρλομάγνου ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων από τον πάπα Λέοντα Γ΄ το έτος 800 μ.Χ.

[←15]

Στο κείμενο ἐν Λουγδούνῳ.

[←16]

Ο Τραπεζούντιος αναφέρεται στην «ένωση» των Εκκλησιών τής Β΄ Συνόδου τής Λυών το 1272.

[←17]

Εἶτα τίς τό ὕπουλον αὐτῶν, καί σκαιόν καί ὕφαλον προτιμήσει τῆς Ιταλίας; Εἶτα τίς τῆς Ῥώμης Ἐκκλησίᾳ ἐξόν ἑνωθῆναι, τοῦτ΄ ἀφείς τῇ Ἀβιῶνος ἤ Ναρβῶνος, ἤ οὐκ οἶδα τί λέξω, ἑνωθῆναι σπουδάσει; καί οὐ λάβῃ κατά νοῦν, εἰ μή τά παλαιά ἐκεῖνα οἷς οἱ Γάλλοι εὑρόντες τῆς αὐτῶν γνώμης Ῥώμης ἀρχιερεῖς, βασιλείαν διέσπασαν καί τάς Ἐκκλησίας συνεξίσπασαν (συνακολουθεῖ γάρ ταῦτα ἀλλήλοις), εἰ μή ταῦτα λάβῃ κατά νοῦν, ἀλλά γε τά νέα τά ἐν Λουγδούνῳ εἰς τό μηδέν προχωρήσαντα; Ούδέ γάρ οἶμαι συναρμόζειν ἐπιτηδείους εἶναι τά διεστηκότα ἑνοῦν τούς ἀεί τά ἡνωμένα ταράττοντας καί διαῤῥηγνύντας τά σῶα, τά τε ἀκέραια σπαράττοντας ὅση δύναμις καί νῦν τοῦτ΄ αὐτό σπουδάζοντας.

[←18]

Ἀλλά τά μέν παλαιά ἐξαλειφθήτω τῆς μνήμης· ποῖον δέ πρόσχημα τῆς Ἐκκλησιῶν εἰρήνης λαβόντες, θαῤῥοῦσί σε προσάξεσθαι τῇ αὐτῶν συνόδῳ ἧς ὥσπερ ἄρα αἱ ῥίζαι κακαί καί τά θεμέλια σαθρά, οὕτως ἔσται καί τά τέλη δύσφημα; Ἐγώ δέ ταῦτα πράττοντας τούς ἐν Βασιλείᾳ τῇ πόλει οὐδέ συνόδου ἄνδρας καλῶ οὐδ΄ ἐγγύς, ἀλλ΄ αἱμάτων μᾶλλον ἄνδρας καί πονηρευομένων συνέδριον. Τίς γάρ σύνοδον ἐκείνην ἁγίαν εἰπεῖν τολμήσῃ, ὅθεν ἄπεστι μέν ὁ ἄκρος ἀρχιερεύς οὐ σώματι μόνον, ἀλλά καί ψυχῇ καί γνώμῃ καί βουλῇ πάσῃ; καί οὐκ ἄπεστι μόνον, ἀλλά καί πολεμεῖται παρά τινων ἐκεῖθεν καί δεινά τά μέν ἔπαθε, τά δέ πάσχει, ἀλγῶν ὅτι τό τῆς Ἐκκλησίας σκάφος κινδυνεύειν ὁρᾷ τῇ ἐκείνων ἀπονοίᾳ.

[←19]

Ἀλλά γάρ οἶδεν ὁ τῶν θαυμασίων Θεός καί διά τῆς κακίας αὐτῆς ἰᾶσθαι τό κακόν, καί τοῦτο τῆς ἄκρας αὐτοῦ ἐστιν ἀγαθότητος. Διήγειρε τοιγαροῦν και παρώξυνε πολλῷ μᾶλλον ἤ πρότερον τόν νέον τούτον Μωσέα, Εὐγένιον λέγω τόν ἄκρον ἀρχιερέα, συνευδοκούντων αὐτῷ καί τῆς συνόδου ὅσοι σπουδαῖοι καί ἀγαπῶντες τἀγαθόν, τριήρεσι μετακαλεῖσθαι τό σόν κράτος εἰς Ἰταλίαν· καί ἔστιν ἀκοῦσαι γνώμας συχνάς, οὐδενός μέν, ὡς εἰπεῖν, εἰς τάς Ἀβιῶνός σε τριήρεις ῥέπειν νομίζοντος· τοσαύτην ἀλογίαν ἔχει ὁ παρ΄ ἐκείνων στόλος· πολλῶν δέ μηδ΄ εἰς Ἰταλίαν ἐθελῆσαι πλεῦσαι, ὧν οἱ μέν ἴσως τῷ λίαν ἐφίεσθαι δυσέλπιδες, οἱ δέ τῆς σῆς γνώμης ἁμαρτάνουσι, μή δυνάμενοι νοῆσαι τό σόν εἰς τήν τῆς Ἐκκλησίας εἰρήνην πρόθυμον· οἱ δέ, ὅπερ ἐθέλουσι, τοῦτο καί δοξάζουσι· ἐθέλουσι δέ μικρά εἶναι ἀεί τά ἡμέτερα· ἔσται δέ μικρά τῷ σχίσματι.

[←20]

Ὥσπερ γάρ βασιλείας διαιρεθείσης διέστη τά τῆς Ἐκκλησίας, οὕτως οἴονται, καί οὐ κακῶς οἴονται, συνελθούσης τῆς Ἐκκλησίας, ὑπεραρθῆναι τά τῆς βασιλείας. τί γάρ ἄλλο τοῦ ταῦτα νομίζειν αἴτιον; Ὅτι οἱ τῆς συνόδου πάντες οὐ συνευδοκοῦσιν, ἀλλ΄ οἱ ἄριστοι, καί τήν ψυχήν ἄν ὑπέρ τούτου θεῖεν, οὕς ἀγαπᾷν τε καί σέβεσθαι, καί τήν ἐκείνων γνώμην τῶν πάντων προτιμᾷν δίκαιον δήπου, ὦ βασιλεῦ. Ἀλλ΄ ὅτι μετά τῶν τῆς συνόδου συνθήκας πεποίησαι; Οὐκοῦν ἐκείνων οἱ μέν μετά τοῦ πάππα ἐστήκασιν, οἱ δέ οὔτε τόπον, οὔτε τρόπον ἐτήρησαν, τό μέν ὅτε ἔξω που σχεδόν τῆς καθ΄ ἡμᾶς οἰκουμένης ἐξώσειν τό σόν κράτος σπουδάζουσι, τό δέ ὅτι τῶν πραγμάτων κατεπειγόντων παρεῖναι τόν μακαριώτατον πάππαν, καί τούτου γεγραμμένου ἐν ταῖς συνθήκαις, οὐκ ἄν, εἰ μή Πηγάσους τινάς ἱππεύσῃ ἤ Περσέως λάβῃ πτερά, ἀφικέσθαι δυνήσεται. Τοῦτο δ΄ ἀτεχνῶς εἰς ἀφορμήν σχίσματος αὐτοῖς μεμηχάνηται.

[←21]

Ἀλλ΄ ὅτι εἰς σύνοδον βουλομένου σοῦ ἐλθεῖν οὐκ εἰς σύνοδον ἐλεύσῃ. τί φῄς; Εἰς συστᾶσαν ἤδη σύνοδον οἰκουμενικήν κέκληται βασιλεύς; Τίς ἤκουσε τοῦτό ποτε, καί ταῦτα πολλῶν γενομένων συνόδων οἰκουμενικῶν ὧν τό κράτος ἔχει ἀεί μετά τόν ἄκρον ἀρχιερέα ὁ τῶν Ῥωμαίων βασιλεύς; Ἀρίθμοι μοι τάς συνόδους, καί διαδραμών πάσας μίαν καί μόνην λέγε μοι οἰκουμενικήν ἧς οὐ κατῆρξε βασιλεύς Ῥωμαίων. Ἀλλ΄ οὐχ ἕξεις λέγειν. τί δέ; τάς μέν ἄλλας βασιλεῖ Ῥωμαίων εἰς ταὐτό συνελθόντι γνώμῃ; τῷ ἄκρῳ ἀρχιερεῖ συγκροτηθῆναι νομίζεις, ταύτην δέ τήν μέλλουσαν Ἀβεῶνάς τινας ἤ Ναρβῶνας, ἤ Λουγδῖνας, ἤ οὕστινας ἄν βούλῃ συγκροτήσειν δεῖν οἴει; καί τίς ταῦτα νοῦν ἔχων ἀνέξεται; μᾶλλον δέ τίς οὐ διάρας στόμα μέγα βοήσει, ὡς οὐ σύνοδος αὕτη ἁγία οὐδέ συνόδου ἴχνος, οὐδ΄ ἐγγύς κἄν σκιᾶς συνόδου, ἀλλ΄ ἀποπλήκτων ἀνθρώπων ἐφευρέματα πονηρά τήν οἰκουμένην ταράττοντα;

[←22]

Διά τί; Διότι οὐ κατά γνώμην τοῦ Ῥώμης ἀρχιερέως, διότι βασιλεύς Ῥωμαίων, ᾧ ταῦτα ἐφεῖται ἅνωθεν, οὐκ αὐτός συγκροτήσας, ἀλλ΄ εἰς προσυγκροτηθεῖσαν ὥσπερ τις ἰδιώτης καλεῖται. Σύ δέ μοι, ἄριστε βασιλεῦ, βλέπε θείους, οὕς ἔθηκαν οἱ πατέρες σου θεσμούς, θείᾳ δίκῃ τηρουμένους, καί θαύμασον. Ἐκεῖνοι μέν πολλῶν ἐθνῶν δυναστεύοντες, τῇ τοῦ Ῥώμης ἀρχιερέως γνώμῃ ἤγειραν τάς συνόδους. Τῆς τύχης δέ μεταπεσούσης, καί τοῦ μέν ἀξιώματος ὄντος τοῦ αυτοῦ σοί τε καί τοῖς πάλαι, δέον γενέσθαι σύνοδον οἰκουμενικήν ἐπί διορθώσει τῆς Ἐκκλησίας, καί πρός τό συναχθῆναι ταύτην οὐδενός κατά γε τόν τοῦ δικαίου λόγον, πλήν βασιλέως Ῥωμαίων καί χρόνον καί τόπον, οἶμαι δέ καί τρόπον ὁρίσαι δυναμένου, ἀδυνάτων ὄντων σοι τῶν τῆς τύχης, συνέκλεισεν ὁ Θεός, οἷς οἶδε κρίμασιν, εἰς τοῦτ΄ ἀνάγκης τά πράγματα, ὥστε σέ μόνον εἶναι ὡς ἔδει κύριον καί τόπου, καί χρόνου, καί τρόπου καί τῆς ἑνώσεως αὐτῆς, οὐδενός ἤ ὀλίγων πάνυ ἀντιλεγόντων τανῦν, μικρῷ δ΄ ὕστερον πάντων ἁπλῶς τήν σήν θειότητα πάντων τῶν καλῶν αἰτίαν ἀνακηρυξόντων. καί τοῦτο οὐ τοσοῦτον θαυμαστόν καίτοι ὄν θαυμαστόν, ὅσον ἐκεῖνο ὅπερ τί ἐπιβῆναι μόνον τῆς νηός, καί πλεῖν εἰς Ἰταλίαν κατορθώσεις, ὦ βασιλεῦ.

[←23]

Τόδ΄ οἷόν ἐστιν, ἄκουσον, καίτοι γε καί παρά σαυτοῦ εἰδώς, καί παρ΄ ἄλλων ἴσως ἀκούσας· οὐ γάρ κακόν τό τά τοιαῦτα πολλάκις καί λέγειν τε καί ἀκούειν. Σπουδάζεις οὖν βασιλικῶς μάλα, ὦ βασιλεῦ, εἰς μίαν ποίμνην καί ποιμένα ἕνα συνάγειν τό τῶν Χριστιανῶν γένος. Ἀλγεῖ τοῦτ΄ αὐτό ἐννοῶν ὁ κοσμοκράτωρ διάβολος, καί σπουδάζει πρός τό κωλῦσαι ᾧ σύ σπουδάζεις, σχίσαι καί τήν νῦν δοκοῦσαν μίαν Ἰταλῶν Ἐκκλησίαν. Τοσοῦτον γάρ ὁρμῶσι πρός τό οἰκεῖον ἐφετόν Γερμανῶν καί Γάλλων τινές, τόν μέν νῦν ὄντα καθελεῖν ἀδίκως βουλόμενοι, ἄλλον δέ ἀντεισάγειν ἀρχιερέα, Γάλλον, ἤ πάντως βάρβαρον, ὥστ΄ ἤδη διέῤῥηξαν ἄν τήν Ἐκκλησίαν Θεοῦ καί συνετάραξαν πάντα, εἰ μή ᾐδοῦντο μή ῥέψαντός σου πρός Ἰταλίαν κραταιωθῇ μέν τά τοῦ μακαριωτάτου πάππα, συγχυθῇ δέ τά αὐτῶν· ἐξ ὧν πρόδηλον, ὡς εἰ μή πλεύσῃς εἰς Ἰταλίαν, ἑνῶσαι βουληθείς πολλῷ μᾶλλον σχίσεις, καί συνάξαι σπουδάσας Χριστιανούς σκορπίσεις καί κακώσεις ἀνίατα. Τῷ γοῦν βουληθῆναι καί μόνον δεῦρο πλεῖν ἔπαυσας τήν στάσιν, τήν ζάλην ἔστησας, ἔσβεσας τήν ἀγριαινομένην κατά τῆς Ἐκκλησίας φλόγα. Καί τοῦτο οὐκ ἐμός λόγος, ἀλλά πάντων ἁπλῶς· οὕτω γάρ τά τῆς Ἐκκλησίας ταράττεται, καί τοσοῦτον ἔρωτα καί τῶν ὧδε καί τῶν ἐπέκεινα Ἄλπεων κατοικούντων ἀνθρώπων, ὡς ἔστιν ἀκούειν τῶν ἐρχομένων ἐκεῖθεν, εἴπερ τῳ φροντίς ἐρωτᾷν, πρός τό σόν κράτος ἤγειρεν ό Θεός ὥσθ΄ ἑνί στόματι καί μιᾷ φωνῇ πάντων βοᾷν, ὡς εἰ μή ὁ τῶν Ῥωμαίων βοηθήσῃ βασιλεύς τῇ Ἐκκλησίᾳ ᾧ μόνῳ τά πράγματα μαρτυρεῖ, μόνον οὐχί φωνήν ἀφιέντα ἐφεῖσθαι παρά Θεοῦ τά τε πάλαι διεῤῥωγότα συῤῥάπτειν, καί τά νῦν ἡνωμένα διατηρεῖν ἀκέραια, οἴχεται τά τῆς Ἐκκλησίας, διέφθαρται τά τῆς βασιλείας· ὁ ἀντίπαλος πολιτεύεται δαίμων, καί οὐδέν ὅλως ἔστι προσδοκᾷν κατά γε ἀνθρωπίνους λογισμούς ὅ Χριστιανούς ῥύσεται τῶν τοιούτων κακῶν.

[←24]

Ἐγώ δέ ταῦτα ἀκούων καθ΄ ἡμέραν, ὦ βασιλεῦ, οἶδεν ὁ προορίσας καί ἐκλεξάμενός σε εἰς τήν τῶν Ἐκκλησιῶν ἕνωσιν εἰς ὄνομα αἰώνιον Θεός, οὐχ οἷός τε ὧ κατέχειν τά δάκρυα, ποτέ μέν συνορῶν οἷος τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐπικρέμαται κίνδυνος, μή ἐλθόντος σου, οὐχ ὅτι τοῦτο νομίζω ὥς τινες, ἀλλ΄ ὅτι τῷ λίαν ἐπιθυμεῖν δέος ἕπεται· ποτέ δέ τῇ χαρᾷ νικώμενος, καί δοκῶν ὁρᾷν βασιλέα Ῥωμαίων οὐ μόνον ἑνοῦντα τῇ ἑαυτοῦ τῆς Ῥώμης, ἀλλά καί αὐτήν τήν Ῥώμης συντηροῦντα, καί διαλλάττοντα καί ῥυόμενον οὕτω φανεροῦ πτώματος, ὥστε μηδένα εἰπεῖν δύνασθαι ὡς οὐκ ἄρα τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων τό κατόρθωμα.

[←25]

Οἷς δέ τῶν τοιούτων μέλει, ἁπαξάπαντες, αὐτόκράτορ, εἰς σέ βλέπουσιν οὐχ ἧττον, ἤ εἰ κατά Κωνσταντῖνον ἐκεῖνον τόν Μέγαν, ἤ Θεοδόσιον, ἤ Ἰουστινιανόν λαμπρά σοι ἐπέπνει τά τῆς τύχης. καί τῷ ὄντι ἐλθόντος σου, ὡς ὑπό ἡλίου ἀστέρες τῶν πρό σοῦ αὐτοκρατόρων ἡ φήμη τῇ σῇ δόξῃ κρυβήσεται· ἐκεῖνοι γάρ πολλά ἄν καί βίᾳ κατορθῶσαι δόξωσι τοῖς ὀρθῶς ἐξετάζουσι· τοῖς γάρ μεγάλοις δυνάσταις ἤ τοῦ βιαίως πολλά ποιεῖν ὑπόληψις ἕπεται· σύ δέ πρό πολλῶν ἤδη γενεῶν ἀντιπνευσάσης τῷ γένει τῆς τύχης, φρονήσει, δικαιοσύνῃ, πραότητι καί ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς αἷς σου τό κράτος ἐκόσμησας, τήν τε Ἐκκλησίαν εἰς Ἰταλίαν πλεύσας ἀκέραιον συντηρήσεις, καί τά διαιρεθέντα κακῶς συζεύξεις, καλῶς καί τά τῆς βασιλείας ἐπανορθώσεις, καί παρέξεις τοῖς μετά σέ πολλῶν ἐθνῶν βασιλεύουσαν τήν ἧς κρατεῖς πόλιν. Ὧν τουναντίον ἅπαν τοῦ μή ἐλθεῖν σε ἕψεται· οὐ γάρ ἔσται, οὐκ ἔσται τοῦ λοιποῦ ἐλπίς, ὦ βασιλεῦ, τοῦ καιροῦ τούτου παρελθόντος ἐπιχειρεῖν ἰᾶσθαι τά συντριβέντα· πῶς γάρ ὅπου καί τά δοκοῦντα εὐσθενῆ, καί ὡς τείχη Βαβυλώνια, τά τῆς Ῥώμης λέγω, σείεται, καί σαλεύει ἐπί κυμάτων ἱστάμενα; καί οὐκ ἔστιν ἐκφυγεῖν τήν ζάλην, εἰ μή ἐπιβάλλῃς τῷ πηδαλίῳ τήν δεξιάν. Ἐγώ δέ οὐ βούλομαι μέν τά κάκιστα προλέγειν· ὠθούμενος δέ τοῖς πράγμασιν, οὐ δύναμαι κατέχειν ἐμαυτόν· εἰ μή πλεύσῃς εἰς Ἰταλίαν, ἴσθι ὡς ἀπώλεσας τό τῶν Χριστιανῶν γένος, διέφθειρας τά τῆς Ἐκκλησίας. Ὤ τοῦ πτώματος! Οὔτ΄ εἰ μή ἑνωθήσεται ή τῶν Γραικῶν, ἔσται Ῥώμης Ἐκκλησία, καί ἡ τῶν Γραικῶν ταύτης σφαλείσης, ὀκνῶ μέν, λέξω δέ ὅμως, τό παράπαν οἰχήσεται.

[←26]

Βλέπε για παράδειγμα Georgii Trapezuntii Epistola ad Eugenium IV Pontificem Maximum de Unione Ecclesiarum, Patrologia Graeca 161, 890-894, προηγούμενη Ενότητα σε αυτό το Παράρτημα.

[←27]

Ταῦτα, ὦ βασιλεῦ, ὦ αὐτόκράτορ, ᾧπερ ἤδη τό κράτος τῶν Ἐκκλησιῶν παρέχουσι θείως κινούμενοι πάντες οἱ τῆς Εὐρώπης, ἐνθυμηθείς, ὥσπερ σημείῳ χρήσοιτό τις μετ΄ οὐ πολύ σοι Θεοῦ θέλοντος δοθησομένης πολλῶν ἐθνῶν ἡγεμονίας· καί πρός τούτοις τούς σούς λογισμούς, οἷς ὡς παρόντα σε οἶμαι τά μέλλοντα ὁρᾷν, ὥσπερ τινές ἔφασαν τόν Θεμιστοκλέα, χρῆσαι τῇ σῇ ψυχῇ, τῇ σῇ φρονήσει· ἀπόκρουσον τούς ἄλλοσέ πη ἄγοντας ἤ παράγοντας, εἴπερ ἀληθῆ τά λεγόμενα, καί κατέλθωσιν αἱ Ἀβιῶνος εἰς τήν Κωνσταντίνου τριήρεις, καί μή ἐξώσοι αὐτάς ό Θεός· ἤ μεταβαλών τάς ἐκείνων γνώμας θαυμασίως τῇ σῇ ἀρετῇ καμφθείς, καί ταύταις κἀκείναις ταῖς τριήρεσιν εἰς Ἰταλίαν προπέμψοι σε. Ἐγώ μέν οὖν ἔγραψα οὐ τῷ λέγειν θαῤῥήσας, οἶδα γάρ ὡς ού μέτεστί μοι λόγων Ἑλληνικῶν, ἀλλά τῷ ἐφίεσθαι σφόδρα τῆς τῶν Ἐκκλησιῶν εἰρήνης καί τῆς τοῦ γένους εἰς τό πάλαι ἀξίωμα διά τοῦ σοῦ ὕψους ἀποκαταστάσεως, ᾧπερ καί μόνῳ κινηθείς πρό πολλοῦ, ἤδη περί τῶν τοιούτων καί πρός τόν μακαριώτατον πάππαν διειλέχθην. Σύ δε, ὦ θειότατε βασιλεῦ, ζῆθι ἐπανάγων τό γένος πρός τήν ἀρχαίαν εὐδαιμονίαν, καί τῆς ἀμαθίας ὁμοῦ καί πολυλογίας ἀνάσχου μοι».