Γεωργίου Τραπεζουντίου Επιστολή προς Ευγένιο Δ΄ Ανώτατο Ποντίφηκα για την Ένωση των Εκκλησιών.2

(κώδικας χειρογράφου βιβλιοθήκης Μονής Αγίου Μιχαήλ Βενετίας, κοντά στο Μουράνο, επιμ. Ιωάννης Βενέδικτος Μιτταρέλλι, Βενετία, 1779, φυλ., σελ. 1143.)3

Άγιε Πατέρα, αν και η πρωτοβουλία σας να ενώσετε την καθολική σας Εκκλησία με τούς Γραικούς είναι τόσο φλογερή, ώστε να φαίνεται ότι είστε γι΄ αυτήν θεϊκά γεννημένος, ωστόσο μού φαίνεται ότι δεν είναι σωστό να βλέπω κι εγώ έτσι προορισμένη την Αγιότητά σας, στην οποία είμαι πολύ αφοσιωμένος για να γράψω οτιδήποτε.4

Γιατί έχοντας γεννηθεί από Γραικούς γονείς, όχι μόνο ακολουθώ τα σφάλματα εκείνων, αλλά είμαι και σε ένα βαθμό προστατευμένος. Έχοντας αναγνωρίσει το θείο έλεος τής καθολικής αλήθειας ήδη εδώ και δέκα χρόνια, θα φαινόμουν σαν να διαπράττω την πιο απεχθή κακή πράξη, ελπίζοντας, όπως θέλω, την υποταγή ολόκληρου τού έθνους μου στο άμεσο μέλλον, μη έχοντας τίποτε να γράψω για το θέμα αυτό στην Αγιότητά σας, αφού δεν έχω καμία αμφιβολία ότι με τα πλεονεκτήματα αυτής [της υποταγής] θα δοθεί η γνώση τής αλήθειας στο γένος όλων των Γραικών.5

Ούτε είναι αυτό λάθος. Γιατί σχεδόν πεντακόσια χρόνια μετά το ολέθριο σχίσμα των Γραικών που υποκίνησε ο Φώτιος, τολμώ να πω αυτό που διακηρύσσει το ίδιο το πράγμα χωρίς να λέει λέξη: ότι κανένας προικισμένος με τέτοια πίστη, τόσο άγιος, τόσο αποδεδειγμένα ενάρετος, φλεγόμενος από τόση φιλανθρωπία, τόση ελπίδα όση ο ποντίφηκας, δεν είχε κρατήσει το πηδάλιο τής Εκκλησίας.6

Γιατί ποιος από τα νιάτα του είχε αμέσως τόσο μεγάλη πίστη και τόσο μοναδική σύνεση, ώστε, αν και ο μεγαλύτερος πλούτος από ιδιωτική περιουσία σχεδόν αφθονούσε γι’ αυτόν από κάθε γωνιά, να ξέρει εντούτοις ότι όλα αυτά τα γήινα πράγματα ήσαν φευγαλέα, αλλά να τα περιφρονεί κιόλας ενώ ήσαν σε όλους γνωστά;7

Ποιος σε εκείνη την ηλικία, στην οποία η φύση οδηγείται περισσότερο από τις απολαύσεις των ανθρώπων, είχε ξοδέψει τόσα χρήματα για τούς φτωχούς και τούς αφοσιωμένους στον Χριστό;8

Ποιος υπέφερε τόσο πολύ κόπο, αγρυπνίες και νηστείες;9

Ποιος τελικά με καθημερινές ομιλίες, νυκτερινά δάκρυα και συνεχείς προσευχές, ζητούσε τόσο διακαώς από τον Κύριο την ένωση των Εκκλησιών;10

Σίγουρα κανένας άλλος. Γιατί αν και δεν γνωρίζω τις σκέψεις τής Μακαριότητάς σας, ωστόσο, παρακινούμενος από τα ενδιαφέροντά σας, τολμώ να κηρύξω ότι τίποτε δεν θελήσατε ποτέ περισσότερο. Ότι δεν είχατε προσευχηθεί για τίποτε περισσότερο, όπως λέγεται, με δάκρυα και προσευχές προς τον Κύριο, παρά για την ένωση τής Εκκλησίας του και την καταστολή των απίστων. Γιατί ξέρω, και η ίδια η εμπειρία είναι ο καλύτερος δάσκαλος, Μακαριότατε Πατέρα, ότι πριν από την ανύψωσή σας στο παπικό αξίωμα το έθνος των Γραικών είχε τόσο απομακρυνθεί από την Καθολική αλήθεια, που θεωρούσαν τη Ρωμαϊκή Εκκλησία ως ηγέτη όλων των αιρέσεων.11

Για να το πιστέψουν αυτό, κάποιοι πονηροί, κακοήθεις άνθρωποι, μέσα στην αιώνια αγανάκτησή τους, χρησιμοποιούσαν την ευγλωττία, έγραφαν εναντίον τής Ρωμαϊκής Εκκλησίας και παρακινούσαν τον αδαή λαό στις διασπάσεις τους. Και ότι κι εγώ δεν ήμουν καλύτερος κατά τη γνώμη τους. Αλλά από τότε που η Παναγιότητά σας απέκτησε θεϊκά τα ηνία τής καθολικής Εκκλησίας, τα μυαλά όλων των Γραικών έχουν αλλάξει τόσο πολύ, που δεν υπάρχει σχεδόν κανένας που να μην ενοχλείται από το γεγονός ότι μια σύνοδος φαίνεται ότι επιβάλλεται λίγο αργά για να γιορτάσει αυτή την ένωση.12

Καθώς αυτό το πράγμα έχει ανήκουστο μέγεθος, μοιάζει με θαύμα, γιατί δεν βλέπω τίποτε που να παρακινεί τον άνθρωπο προς αυτή τη γνώμη των Γραικών. Μού φαίνεται λάθος, αν κάποιος δεν θα το καταλάβαινε ως θαύμα.13

Επομένως είναι τώρα απαραίτητο να πιστέψουμε από αυτό το σημάδι μια ορισμένη εικασία, ότι εσείς είστε εκείνος με τον οποίο ο ποντίφηκας επαναφέρει στον Χριστό όλα τα μέλη τού Χριστού.14

Επίσης επαινώντας ο Φραντσέσκο Μπάρμπαρο, άνθρωπος ευγενής, με γνώση και ανδρεία, ηγέτης με μια λέξη, όταν υπήρχε αμφιβολία μήπως προκύψει σχίσμα λόγω τής διαφωνίας κάποιων, ισχυρίζεται ότι άκουσε αυτή τη φωνή από εσάς στη Φλωρεντία, και μάλιστα με δάκρυα:15

Μακάρι ο Κύριος να μού στερήσει αυτή τη ζωή, παρά να διχαστεί η Εκκλησία μου και να μείνω ζωντανός.16

Ω ευσεβής φωνή, που σε σένα μόνο άξιζε αυτό που επιτεύχθηκε, και σε σένα να χαρίσει ο Θεός τη ζωή και να καταστραφεί από την Εκκλησία το σχίσμα που όλοι φοβούνταν.17

Είναι αλήθεια, ότι αν και ήταν πρόθεσή μου να μιλήσω επαινώντας τη Μακαριότητά σας, δεν μπόρεσα να την αγκαλιάσω με αντάξιο λόγο.18

Ο Κύριος, λοιπόν, συγκινημένος από τις προσευχές σας, κατευνασμένος από τις κρυφές κραυγές σας προς τον Θεό, μαλακωμένος από τον ζήλο σας, επηρεασμένος από τη θέρμη τής πίστης και τής φιλανθρωπίας σας, λυγισμένος από τούς κόπους, τα δάκρυα και τούς στεναγμούς σας, προετοιμάζει κάτι τόσο θεϊκό, τόσο χρήσιμο για το χριστιανικό έθνος, όσο καμία εποχή δεν είχε ποτέ μεγαλύτερο, πιο θεϊκό και πιο επωφελές για τούς ανθρώπους, που να μπορούσε να επιτευχθεί από τον ανώτατο ποντίφηκα ή από οποιονδήποτε άλλον (μού αρέσει να προβλέπω) στο μέλλον.19

Αυτό συμβαίνει επειδή εκείνο που ονομάζεται ελληνικό σχίσμα συνδέεται όχι μόνο με την επαναφορά τής Ελλάδας, αλλά επειδή είναι αλήθεια ότι κάτω από το όνομα των Γραικών, που επινόησαν και εκτέλεσαν το πολύ αποτρόπαιο έγκλημα τού σχίσματος, βρίσκεται όχι μικρό μέρος τής Ευρώπης και ολόκληρη η Ασία, από το οποίο μόνο μέρος πολλοί, που έγραψαν για τη διαίρεση τού κόσμου, βεβαιώνουν ότι η Αφρική και η Ευρώπη εξίσου διεκδικούν και αποδέχονται τα λάθη των Γραικών.20

Και έτσι, αν και αυτή η σκέψη μού έχει έρθει συχνά στο μυαλό, αν υπάρχουν πολλά έθνη και άνθρωποι στη Ρωμαϊκή Εκκλησία ή αν πολλά πράγματα γίνονται από τα λάθη των Γραικών, το ίδιο πάντοτε μού φαινόταν ότι είναι: ότι εκείνοι προφανώς φαίνονταν ότι ήσαν λιγότεροι, αλλά στη γνώση και στους τρόπους ήσαν πολύ ανώτεροι. Ναι, αυτοί, πράγματι, μπορεί να είναι πολλοί σε αριθμό, οπότε η γνώση έχει ήδη χαθεί, και είναι άπιστοι ή υπήκοοι, ή ότι οι γείτονές τους έγιναν ηθικοί, έστω κι αν είναι λιγότεροι, κι έτσι πιο μορφωμένοι και πιο εξοπλισμένοι στον θεσμό τής ζωής. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι, δεν εννοώ μόνο οι Γραικοί αλλά όλα τα έθνη που ακολούθησαν το σφάλμα των Γραικών, έχοντας συλληφθεί από θεία δίκη, έχουν πολλοί υποταχθεί κάτω από τον ζυγό τής δουλείας.21

Έτσι, απ΄ όλους σχεδόν όσους ακολούθησαν το σχίσμα, πολλοί όπως οι Σέρβοι, οι Βλάχοι, οι Ίβηρες [Γεωργιανοί] και αμέτρητοι άλλοι λίγο αντιστάθηκαν και υποτάχθηκαν και δεν έμειναν ενωμένοι με το κεφάλι τους, το οποίο κόπηκε.22

Νομίζω λοιπόν ότι αιτία των δεινών και τής υποδούλωσής τους είναι το σχίσμα, κι έτσι, αν επιστρέψουν ειλικρινά στην πραγματική αλήθεια, δεν θα απογοητευθούν όταν θα επιδιώξουν την ελευθερία τους.23

Αλλά όπως τόσα πολλά μεγάλα έθνη, που έχουν αποκοπεί από το σώμα τής οικουμενικής Εκκλησίας, όπως με μεγάλους βασανιστικούς πόνους επέτρεψε ο Θεός, έτσι ώστε τελικά, έχοντας νουθετηθεί, να σχεδιάσουν να επιστρέψουν στο μαντρί τους, έτσι πιστεύω ότι ολόκληρος ο κόσμος τής Ρωμαϊκής Εκκλησίας συχνά ταράζεται, γιατί δεν αναζήτησαν, με τη θέρμη που όφειλαν, τούς παραστρατημένους αδελφούς τους, ούτε μιμήθηκαν τον Κύριο, ο οποίος κατέβηκε παίρνοντας τη δική μας ανθρώπινη φύση, προκειμένου να επαναφέρει το απολωλός πρόβατο στον ουρανό.24

Για τούς λόγους αυτούς η ένωση με τούς Γραικούς θα είναι ένωση ολόκληρου τού κόσμου, σταθερότητα τής Ευρώπης, ασφάλεια τής Ασίας, δόξα τής Δυτικής Εκκλησίας, ελευθερία τής Ανατολικής, τελικά αποκατάσταση τού χριστιανικού λαού τής οικουμένης.25

Εκτός από αυτά, αν κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι τίποτε χειρότερο δεν θα μπορούσε να βρεθεί από την αποστροφή των Γραικών και από την ασέβεια των απίστων, κανείς δεν θα αμφισβητήσει ότι ποτέ δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει πιο αξιέπαινος και πιο ένδοξος από κάποιον ανώτατο ποντίφηκα, όπως η Μακαριότητά σας, αν φέρετε πίσω τούς Γραικούς και καταστείλετε τούς απίστους, από τα οποία το πρώτο είναι πολύ μεγαλύτερο και πιο θεϊκό, καθώς η απιστία των Γραικών, που διευρύνεται έτσι από το σχίσμα, θα πέσει πιο εύκολα με την υποταγή τους.26

Ούτε πράγματι, εφόσον μια μεγάλη δυσκολία είναι πάντοτε αποτέλεσμα ενός σπουδαίου πράγματος, υπάρχει και ένα παρακείμενο σε αυτήν, όχι, λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος τού πράγματος, είτε είναι μικρό είτε καθόλου, το οποίο, ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση παρά από την πλευρά των Γραικών, η απόσταση των τόπων και η καθυστέρηση των καιρών, αλίμονο! ανακαλύπτει τον αντίπαλο τού ανθρώπινου είδους.27

Είναι αλήθεια ότι τα πλεονεκτήματα τής αγιότητάς σας μπορούν να αφαιρεθούν γρήγορα.28

Γιατί αν συμβεί αυτό με θεία πρόνοια, η οποία έχει αναθέσει στη δική σας αγιότητα ένα τέτοιο σημαντικό ζήτημα, έτσι ώστε, αν και για πολλούς αιώνες διωγμένοι από την αγκαλιά τής Εκκλησίας οι Γραικοί σφάλλουν, ωστόσο δεν είναι λιγώτερο επιθυμητό να επιστρέψουν εκεί απ΄ όπου έφυγαν, εκεί όπου οι Δυτικοί ποντίφηκες είναι έτοιμοι να τούς υποδεχθούν. Σίγουρα, με τη δική σας προς τον Θεό διαμεσολάβηση, δεν θα μείνουν για πολύ καιρό μακρυά, και κάθε εμπόδιο θα φανεί να εξαφανίζεται σαν καπνός. Ιδιαίτερα αν μάς έχει απομείνει κάποια συμπόνια και δεν χαθούν όλα εντελώς από πείσμα, με αποτέλεσμα να μην επιτευχθεί η σχεδιαζόμενη επιστροφή των Γραικών στην Εκκλησία. Όπως σε όλα, και σε αυτό το ζήτημα υπάρχει δυσκολία για την επίτευξη συμφωνίας. Τα υπόλοιπα θα γίνουν από μόνα τους, ιδιαίτερα αν παρέχονται θεραπείες από τα πλεονεκτήματα των στοργών και των παθών τους.29

Αν και μερικά από αυτά τα οποία γνωρίζω για τα πάθη τους θα βοηθήσουν σε αυτό, εντούτοις έχω μάθει να τα κρατάω στη σιωπή, ειδικά επειδή είναι ακόμη πολύ μακριά και ειδικά επειδή είναι πολύ ευνοϊκό να κρύβονται.30

Αλλά εσείς, μακαριότατε Πατέρα, εσείς που πάντοτε δίνατε προσοχή στα πιο σημαντικά πράγματα, σε αυτό το πράγμα, που δεν θα φέρει ελευθερία και ασφάλεια σε ένα κράτος και ένα λαό, ούτε σε ένα έθνος ή μία περιοχή, αλλά ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον κόσμο, συνεχίστε όπως αρχίσατε και αναλάβετε οτιδήποτε φαίνεται να βοηθάει αυτόν τον σκοπό, όπως κάνετε.31

Μη διστάσετε να επιτεθείτε σε όλους εκείνους που είναι αντίθετοι, μέχρι να θριαμβεύσετε νικητής επί τού αντίπαλου τής χριστιανικής φυλής.32

Γιατί αν, με τον προσηλυτισμό ενός ανθρώπου, υπάρχει χαρά στον ουρανό, καταλαβαίνετε πράγματι, αν τόσο πολλοί άνθρωποι, έθνη, βασίλεια και γλώσσες προσηλυτιστούν στην αλήθεια, πόση δόξα θα χαρούν οι ουρανοί και με την εξουσία τού Κυρίου θα διακηρύξουν τη δόξα σας.33

Δεν τα λέω αυτά για να σάς προτρέψω για εκείνο που σάς αρέσει, για εκείνο που αναλάβατε πολύ πρόθυμα. Η αληθινή μου επιθυμία, από την οποία φλέγομαι, είναι να μπορώ να δεχτώ όλους όσοι είναι συνδεδεμένοι μαζί μου από οικογένεια και συγγένεια, χωρίς να δείχνω απροθυμία.34

Ούτε πρέπει να διαφεύγει από την Αγιότητά σας, ο έπαινος, η δόξα, το στεφάνι που απονέμεται σε εσάς τόσο από τον αιώνιο Δημιουργό μας, όσο και από την Εκκλησία του και ολόκληρο το έθνος των χριστιανών, αποκαθιστώντας εσάς αιώνια ως ηγεμόνα αυτού τού θέματος.35

Γιατί αν ο Αθανάσιος, αν ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, αν επίσης ο Κύριλλος, άγιοι άνδρες και ποντίφηκες, καθώς και άλλοι, οι οποίοι για την ενότητα τής Εκκλησίας ανέλαβαν μεγάλα φορτία και υπέστησαν δυσκολίες και κινδύνους, έχοντας επαινεθεί πολύ όχι μόνο στη γη αλλά και στον ουρανό, τι νομίζετε ότι επιφυλάσσεται για την αγιότητά σας; Οσο πιο ένδοξο και μεγάλο είναι το πράγμα στο οποίο στοχεύετε, τόσο μεγαλύτερο και πιο αξιοθαύμαστο είναι το πλήθος των εθνών και η διάρκεια τού χρόνου.36

Αυτοί, στις εποχές τους, πάταξαν το ξεκίνημα τής αίρεσης, ενώ εσείς πρέπει να εξαλείψετε εκείνην που ιδρύθηκε πριν από πέντε αιώνες. Αυτά τα λίγα άτομα δεν επιτρέπεται να διαδίδουν τη διεστραμμένη πρόταση που έχουν. Εσείς θα βγάλετε από τη μέση τις διάφορες απόψεις των Γραικών, που έχουν για πολύ καιρό διαδοθεί στο μεγαλύτερο μέρος τού κόσμου.37

Εκείνοι δύσκολα θα έφερναν πίσω ακόμη και μια πόλη. Εσείς θα ενώσετε μεγάλο μέρος τής Ευρώπης, όλη την Ασία και όλες τις εκκλησίες τής Ανατολής, δηλαδή εκείνες τις τέσσερις πρώτες μετά την πρώτη, με τον Ιησού Χριστό, τον Κύριό μας, και εσάς, τον αληθινό εκπρόσωπό του, και θα κάνετε ένα ποίμνιο και ένα σώμα την Εκκλησία, τής οποίας κεφαλή είναι η Μακαριότητά σας μετά τον Χριστό, ακόμη κι αν είναι απαραίτητο να υποφέρει [η Εκκλησία] από ακρωτηριασμό των άκρων της.38

Μακάρι να μπορούσα κι εγώ να συνεισφέρω κάτι στο θέμα. για το πόσο με συγκινούν τα λάθη μου ή από το γεγονός ότι το έχω κάνει, και έχω αφήσει αυτά τα μέρη μαζί με τη γνώμη μου και δεν θα επιστρέψω εκεί, εκτός αν είτε υποχρεωθώ, είτε ενωθεί η Εκκλησία, ή από εκείνα τα πράγματα που έγραψα για να κατηγορήσω τούς γονείς μου και άλλους συγγενείς, είναι πολύ ξεκάθαρο.39

Επομένως, αν κάποιος Γραικός μπορεί να συνεισφέρει στην υπόθεση των Γραικών, όλα αυτά, τα προσφέρω ευσεβώς και ταπεινά στη Μακαριότητά σας.40

Αλλά, για να μη γίνομαι κουραστικός, εύχομαι και ελπίζω ότι μέσω τής αγιότητάς σας ο Θεός των χριστιανών θα χορηγήσει πιο γρήγορα ειρήνη στην παγκόσμια Εκκλησία. Αμήν.41

Γεώργιος Τραπεζούντιος,

πολύ αφοσιωμένος και ταπεινός υπηρέτης τής Αγιότητάς σας, που σάς εμπιστεύεται σε όλα.(1) 42

(1) Η ίδια αυτή ομιλία τού Τραπεζούντιου στάλθηκε με επιστολή στον καρδινάλιο Λουντοβίκο Σκαράμπο από τον Φραντσέσκο Μπάρμπαρο το έτος 1435.43

<-Η επιστολή τού αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη προς τον πάπα Γρηγόριο Θ΄

H επιστολή τού Γεώργιου Τραπεζούντιου προς τον Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο->

07. Η επιστολή τού Γεώργιου Τραπεζούντιου προς τον πάπα Ευγένιο Δ’

Η επιστολή τού Γεώργιου Τραπεζούντιου προς τον πάπα Ευγένιο Δ’1